اعضای دومین دورهآیتالله سیدهاشم رسولی محلاتی در ۲۸ رمضان ۱۳۴۸ق/ ۱۳۰۹ ش در شهرستان محلات دیده به جهان گشود. پدر وی سیدمحمد رسولی، روحانی وارسته از اهالی روستای قزلق منطقه‌ی راوند کاشان بود که در محلات رحل اقامت افکنده بود. وی از شاگردان برجسته‌ی آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی، معروف به «آیت‌الله مؤسس» و از مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم بود که دوستی نزدیکی با حضرت امام داشت. مادر سیدهاشم هم حاجیه خانم رباب محمدی بود که به علت ورع و تقوای زیاد به «ستاره‌ی فامیل» معروف بود. (مرکز اسناد اسلامی، ۳ ـ ۴ ۲۱۶۴)
سیدهاشم تا دوازده سالگی در محلات بود و علی‌رغم اینکه پدرشان در قم تدریس می‌کرد، علاقه‌ی وافر پدربزرگ و مادربزرگ مادری باعث گردید تا وی دور از خانواده در محلات بماند. وی در محلات تحصیلات خود را نزد برادران مجد (محمد، احمد محمود و حسین) آغاز کرد و در دوازده سالگی به قم رفت و در مدرسه‌ی باقریه‌ی قم ثبت نام نمود. محلاتی تحصیلات نوین خود را تا کلاس ششم دبستان ادامه داد، ولی علاقه به تحصیلات دینی ایشان را به حوزه‌ی علمیه‌ی قم کشاند. در حوزه‌ی علمیه‌ی قم تحصیلات مقدماتی خود را شامل جامع‌المقدمات، سیوطی، مطول و حاشیه‌ی ملا عبدالله، نزد استادانی چون پدر بزرگوارشان، سیدرحمان محلاتی و شهید مطهری به پایان رسانید و دروس سطح شامل شرح لمعه، بیع و اجاره و نکاح و طلاق و مکاسب و رسائل را نزد اساتیدی چون اسدالله اصفهانی، حسینعلی منتظری، شهید صدوقی، مجاهد تبریزی، آیت‌الله گلپایگانی فراگرفت. در این دوره (دروس سطح) هم مباحثه‌ای وی آیت‌الله خزعلی و آیت‌الله گیلانی و شهید مصطفی خمینی و شهید فضل‌الله محلاتی بودند (خاطرات فضل‌الله محلاتی، ۳۴). حجت‌الاسلام محلاتی درس خارج فقه را نزد آیات عظام بروجردی و امام تلمذ نمود که مدت تلمذشان نزد آیت‌الله العظمی بروجردی شش سال بود (همان، ۱۰ـ۲۱۶۴۲۰).
آیت‌الله رسولی محلاتی بعد از فوت آیت‌الله بروجردی از معدود شاگردان امام بودند که ایشان را به عنوان مرجع تقلید معرفی نمودند و وی در چاپ اولین رساله‌ی عملیه‌ی حضرت امام نقش زیادی ایفا کرد. با شروع نهضت حضرت امام خمینی (۱۳۴۲ ش) به نهضت مزبور پیوست و بنا به درخواست امام به بیت معظم‌له منتقل گردید و مسئول نگاشتن نامه‌ها و پیام‌های ایشان شد.
به دنبال دستگیری حضرت امام که در جریان مبارزه علیه کاپیتولاسیون صورت گرفت، یاران ایشان هم تحت تعقیب قرار گرفتند که حجت‌الاسلام رسولی از جمله‌ی آنان بود. مأموران ساواک که به دنبال وی بودند، اشتباهاً روحانی دیگری به‌نام رسولی را دستگیر کردند و این موضوع باعث گردید تا وی به تهران نقل مکان کند و امامت مسجد امام صادق (ع) در محله‌ی «درخونگاه» تهران را، که تولیت آن با یکی از بستگانش بود عهده‌دار گردد.
بعد از تبعید امام، ایشان امانت‌هایی از مردم نزد خود داشتند که به همراه خود نبرده بودند؛ لذا سیدهاشم رسولی مأمور گردید تا این امانات را به محضر حضرت امام در نجف ببرد و ایشان هم به خوبی این مأموریت را به انجام رساند؛ ولی در حین بازگشت به کشور، در گمرک خرمشهر توسط مأموران دولتی دستگیر گردید. وجود یکی از دلبستگان به خطابه‌های ایشان که در مسجد امام صادق (ع) مستمع بود، باعث رهایی وی گردید. پس از این ماجرا حجت‌الاسلام محلاتی به تهران بازگشت و به امامت جماعت مسجد مزبور ادامه داد.
پدر بزرگوار رسولی محلاتی، امام جماعت امامزاده قاسم بود و وقتی که از دنیا رفت، سیدهاشم رسولی از طرف آیت‌الله العظمی خوانساری به امامت جماعت امام‌زاده‌ی فوق منصوب گردید. حضور ایشان در امام زاده قاسم باعث گردید تا این مکان که تقریباً دور از دید مأموران ساواک بود، به مکان امنی برای انقلابیون و مبارزان مذهبی درآید؛ به خصوص جلسات روحانیت مبارز که با محوریت شهیدان مطهری و بهشتی و حضرات اردبیلی و مهدوی کنی تشکیل می‌شد و در آنجا برپا می‌گردید.
او علاوه بر امامت جماعت امامزاده قاسم، مدرس مدرسه‌ی چیذر هم بود که یکی از برجسته‌ترین شاگردان ایشان در آن مدرسه شهید سیدعلی اندرزگو بود.
با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام، حجت‌الاسلام سیدهاشم رسولی بار دیگر به بیت امام پیوست و مسئول نگارش نامه‌ها، پیام‌ها و نیز جواب نامه‌های ایشان گردید و تا پایان عمر مبارک حضرت امام در این سمت بود. بعد از فوت حضرت امام وی به‌‌عنوان نماینده‌ی ولی‌فقیه در بنیاد مسکن انقلاب اسلامی منصوب گردید. (روزشمار انقلاب اسلامی، ۲/۶۱۲). ضمن اینکه کرسی استادی تاریخ اسلام را در دانشگاه امام صادق (ره) و دانشکده‌ی الهیات دانشگاه تهران برعهده داشتند (تاریخ تحلیلی اسلام، ج ۱، مقدمه).
آیت‌الله رسولی محلاتی آثار متعددی را به رشته‌ی تحریر درآورده است که می‌توان آنها را در سه مجموعه‌ی تألیفات، ترجمه‌ها و تصحیح‌ها طبقه‌بندی کرد. از تألیفات ایشان می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱٫ احادیث اخلاق ۲٫ تاریخ انبیا ۳٫تاریخ زندگی پیامبر اسلام (ص) ۴٫ تاریخ زندگی حضرت فاطمه الزهرا (س) ۵٫ تاریخ زندگانی حضرت امیرالمؤمنین (ع) ۶٫ تاریخ زندگانی امام حسن مجتبی (ع) ۷٫ تاریخ زندگانی حضرت امام حسین (ع) ۸٫ تاریخ تحلیلی اسلام ۹٫ چهل حدیث (در نه جلد) ۱۰٫ سخنی درباره‌ی زکاة ۱۱٫ سخنی درباره‌ی قرآن ۱۲٫ سخنی درباره‌ی نماز ۱۳٫ کیفر گناه ۱۴٫ مبارزه با گناه.
ترجمه‌های وی عبارت‌اند از:
۱٫ ترجمه‌ی اصول و روضه‌ی کافی در سه جلد
۲٫ الارشاد شیخ مفید در دو جلد ۳٫ تفسیر مجمع البیان ۴٫ ترجمه‌ی مفاتیح‌الجنان اثر شیخ عباس قمی ۵٫ ترجمه‌ی صحیفه‌ی علویه ۶٫ مقاتل الطالبین ابوالفرج اصفهانی
و همچنین کتب ذیل را تصحیح کردند:
۱٫ تصحیح «اثبات الحمدات بالنصوص و المعجزات اثر علامه حر عاملی ۲٫ تصحیح ایقاض الحجة بالبرهان علی الرجعه اثر علامه حر عاملی ۳٫ تصحیح مجمع البیان اثر فضل‌الله طباطبایی ۴٫ مناقب ابن شهر آشوب ۵٫ تصحیح دارالسلام مرحوم حاجی علی نوری ۶٫ تصحیح مرآت المعقول علامه مجلسی ۷٫ نورالثقلین عبدالعلی هویزی.
منابع
۱٫ آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، پرونده‌های مصاحبه‌ی مرکز اسناد انقلاب اسلامی با سیدهاشم رسولی محلاتی شماره پرونده‌های ۲۱۹۹، ۲۱۶۸، ۲۱۶۷، ۲۱۶۶، ۲۱۶۵، ۲۱۶۴
۲٫ خاطرات آیت‌الله رسولی محلاتی، تدوین احمد رشیدی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳
۳٫ خاطرات شهید فضل‌الله محلاتی، تدوین مرکز اسناد انقلاب‌اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۹
۴٫ روزشمار انقلاب اسلامی، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۹
۵٫ رسولی محلاتی، سیدهاشم، تاریخ تحلیلی اسلامی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد، ۱۴۰۵ ق
